Khi mẹ thiếu sữa hoặc không có sữa bắt buộc phải nuôi trẻ bằng các loại sữa khác ngoài sữa mẹ (sữa bò, dê, trâu, đậu nành, …) gọi là chế độ ăn nhân tạo.

Lý do khiến cho trẻ không thể bú mẹ

Do trẻ:

• Sinh cực non cần nuôi dưỡng đặc biệt
• Bị sứt môi chẻ vòm hầu

Do mẹ:

• Bị bệnh lao tiến triển, viêm gan siêu vi nặng đang hoạt động, AIDS, tâm thần nặng
• Mẹ phải đi làm sớm không thể vắt sữa mẹ cho con bú
• Mẹ rời bỏ con: chết, ly hôn …
• Mẹ bị mất sữa do dùng thuốc
• Áp xe 2 vú

Các loại sữa dùng cho trẻ ăn nhân tạo

Sữa bò: giá trị dinh dưỡng cao, dễ tiêu hóa, dễ hấp thu hơn các loại sữa khác.

1 lít sữa bò có:

770 calo+ 44 gam mỡ

39 gam đạm + 48 gam đường Nhiều calci, phospho và vitamin

Các dạng sữa bò:

Sữa bò tươi: khó bảo quản, dễ nhiễm khuẩn.

Sữa bò tươi tiệt trùng: là sữa bò tươi được khử trùng theo phương pháp Pasteur (đun nóng 710C trong 15 giây sau đó làm lạnh thật nhanh), khó tiêu, dễ nhiễm khuẩn→ phải đun sôi trở lại trước khi cho trẻ bú.

Sữa đặc có đường: là sữa bò tươi tiệt trùng ở nhiệt độ cao, lấy bớt bơ, thêm 40% đường. Lượng đường cao, dễ béo phì, ở nhiệt độ thường dễ nhiễm khuẩn sau 72 giờ, không phù hợp cho trẻ < 6 tháng.

Sữa lên men chua: Cho acid lactic vào sữa tươi trước khi cho bay hơi, cho vi khuẩn lên men đường lactose, dùng cho trẻ bị rối loạn tiêu hóa.

Sữa bột: là sữa bò tươi phun khô trong một luồng không khí nóng, nén áp lực để lấy bớt nước. Thành phần cân đối hơn sữa tươi, casein bị phá hủy 1 phần nên trẻ dễ tiêu hóa hơn khi bú sữa tươi, dễ bảo quản, pha chế thuận tiện, được sản xuất theo lứa tuổi. Nhược điểm là thiếu 1 số chất như vitamin C, D, và giá thành cao.

Sữa bột giả lập giống sữa mẹ (sữa công thức): là sữa bột chế biến từ sữa bò được bổ sung thêm các chất sao cho thành phần đường, đạm, béo, khoáng và vitamin, yếu tố vi lượng gần giống với thành phần trong sữa mẹ. Có 2 loại chính: sữa dành cho trẻ < 6 tháng và ≥ 6 tháng.

Sữa công thức cho trẻ < 6 tháng (sữa công thức 1):

• Thành phần đường toàn bộ là lactose
• Bổ sung thêm acid béo thiết yếu (linoleic và α linolenic)
• Giảm proetin gần bằng protein sữa mẹ (1.6g/100kcal) với tỉ lệ whey/casein giống sữa mẹ (60/40)
• Ít muối
• Đạt tỉ lệ calci/phospho gần bằng sữa mẹ giúp cho sự hấp thu calci tốt
• Bổ sung sắt
• Bổ sung vitamin

Sữa công thức cho trẻ ≥ 6 tháng (sữa công thức 2):

• Giàu protein hơn sữa công thức 1
• Giàu calci, natri, sắt

Sữa đặc biệt:

• Sữa thủy phân (cho trẻ dị ứng protein sữa bò)
• Sữa cho trẻ sinh non, nhẹ cân
• Sữa cao năng lượng (trẻ suy dinh dưỡng)
• Sữa không lactose (trẻ tiêu chảy không dung nạp lactose)

So sánh thành phần trong sữa bò và sữa mẹ

Cách cho trẻ dưới 1 tuổi ăn nhân tạo

Sơ sinh: sữa công thức 1 pha với nước ấm, 7-8 cữ/ ngày.

Từ 1–2 tuần tuổi: ăn 70-80 ml/ cữ.

Từ 3–4 tuần tuổi: ăn 100ml/ cữ.

2 tháng tuổi: ăn sữa bò pha nước cháo loãng, 7 cữ/ ngày, 120ml/cữ.

3-4 tháng tuổi: sữa bò pha với nước cháo, 6 cữ/ ngày, 150ml/cữ và 1-2 thìa nước quả ép.

5 – 6 tháng tuổi: sữa bò pha với nước cháo, 4-5 cữ/ ngày, 200ml/cữ và 2-4 thìa nước quả ép và bột từ loãng đến đặc dần 1-2 cữ.

7-8 tháng tuổi: sữa bò pha với nước cháo, 3-4 cữ/ ngày, 200ml/cữ và  4 – 6 thìa nước quả ép và bột đặc 5 cữ, mỗi cữ¾ chén.

9 – 12 tháng tuổi: sữa bò pha với nước cháo 2 cữ/ ngày, 200ml/cữ và  6 – 8 thìa nước quả ép và bột đặc 5 cữ, mỗi cữ ¾ chén.

Kỹ thuật cho trẻ ăn

– Chọn loại sữa thích hợp với lứa tuổi

– Pha sữa đúng công thức của hãng sản xuất

– Đảm bảo tay người pha sữa và dụng cữ pha chế phải sạch

– Cho trẻ uống bằng ly, muỗng

– Không nên cho trẻ bú bình vì:

• Trẻ quen bú  bình khi cho bú mẹ sẽ khó ngậm bắt vú
• Dễ nuốt nhiều không khí dễ nôn trớ
• Bình pha sữa dễ có nguy cơ nhiễm khuẩn

– Uống xong nên cho trẻ tráng miệng lại bằng nước sôi để nguội

– Bế trẻ 10 phút mới được nằm, bế nhẹ nhàng vào vai, vỗ nhẹ lưng để trẻ ợ hơi, tránh nôn trớ

– Nếu còn sữa mẹ nên tận dụng sữa mẹ trước khi cho bú sữa bò.

ThS.BS. Đỗ Mộng Hoàng